منظور از خشکی دهان یا سندرم دهان خشک (Xerostomia) ، خشک شدن دهان در اثر تغییر ترکیب بزاق یا کاهش جریان بزاق یا به علت نامشخص است. خشکی دهان مشکلی شایع است و اغلب عوارض جانبی مصرف داروها باعث بروز آن می شود. این مساله در سالخوردگان شایع تر است زیرا این افراد معمولا چندین نوع دارو مصرف می نمایند. همچنین در افرادی که دچار تنفس دهانی هستند نیز شیوع بیشتری دارد، این افراد عمدتاً بجای بینی از دهان نفس می کشند. تخمین زده شده که شیوع خشکی دهان در جامعه حدود ۲۰ درصد است ولی در خانم ها و سالخوردگان شیوع بیشتری دارد. اشعه درمانی (رادیوتراپی) در صورت درگیر کردن غدد براقی یا کاهش آب بدن (دهیدراتاسیون) و نیز برخی بیماری ها می توانند باعث کاهش ترشح بزاق یا تغییر در غلظت بزاق و به دنبال آن خشکی دهان شوند.
گاهی برای خشکی دهان علت مشخصی یافت نمی شود و آنرا به عوامل روحی- روانی منتسب می نمایند.
در تعریف “خشکی دهان” یا “زروستومیا” عبارتست از احساس خشک بودن دهان فرد که این حالت غالبا با کاهش عملکرد غدد بزاقی همراه است. لغت زروستومیا ریشه یونانی دارد و از دو بخش “زروس” به معنی خشک و “استومیا” به معنی دهان تشکیل می شود. کاهش ترشح بزاق یک یافته بالینی و قابل اندازه گیری است. میزان ترشح کلی بزاق در یک فرد طبیعی ۰٫۳ تا ۰٫۴ میلی لیتر در هر دقیقه است. تغییر در ترکیب بزاق هم می تواند منجر به “زروستومیا” شود.
نشانه ها و عوارض خشکی دهان کدامند؟
۱- پوسیدگی دندانی : با توجه به نقش و عملکرد ضد پوسیدگی بزاق، فقدان یا کمبود بزاق در افراد مبتلا به خشکی دهان می تواند منجر به بروز پوسیدگی دندانی شود. این پوسیدگی ها معمولا منتشر بوده و به سرعت پیشرفت می کنند.
افرادی که تحت رادیوتراپی در ناحیه دهان قرار می گیرند (سرطان دهان) به پوسیدگی ناشی از رادیوتراپی دچار می گردند.
۲- سایش اسیدی : بزاق می تواند محیط اسیدی حفره دهان را خنثی نماید و فقدان آن باعث سایش اسیدی و تخریب بافت معدنی دندان ها می شود.
۳- عفونت های قارچی در دهان در غیاب بزاق شایع تر خواهد بود.
۴- غدد بزاقی عمده در حفره دهان بویژه غده بزاقی بناگوشی در افراد مبتلا به خشکی دهان دچار عفونت عودکننده می شوند.
زیرا باکتری های حفره دهان راحت تر می توانند در غیاب بزاق، از طریق مجاری این غدد وارد آنها شوند.
۵- بدنبال کاهش بزاق، حس بویایی و چشایی هم تغییر می کنند، مثلا ممکن است فرد طعم فلزی در دهان احساس نماید.
۶- بوی بد دهان : می تواند در اثر افزایش فعالیت میکروبی در سطح پشتی زبان ایجاد گردد.
۷- احساس سوزش یا مور مور شدن در دهان (نشانگان دهان سوزان)
۸- افزایش غلظت بزاق، ظاهر خشک مخاط دهان و عدم تجمع بزاق در کف دهان حین معاینه
۹- تغذیه مشکل شامل سختی حین جویدن یا بلعیدن غذا بویژه در خوردن غذاهای خشک
۱۰- مشکل در صحبت کردن بطوریکه زبان به کام بچسبد و ایجاد صدایی مانند “کلیک” حین صحبت شود یا لبها به هم بچسبند.
۱۱- گاهی حین کار دندانپزشکی ممکن است دستکش یا آینه دندانپزشکی به مخاط دهان بچسبد.
سایر نشانه ها :
۱۲- سطح زبان معمولا شیاردار شده و نمای قرمزی پیدا می کند.
۱۳- در افرادی که دست دندان استفاده می کنند بلع یا تکلم دچار مشکل می شود و مخاط دهان در زیر دست دندان دچار زخم و آزردگی می گردند.
۱۴- التهاب مخاط دهان و ایجاد زخم در دهان
۱۵- رژلب یا مواد غذایی ممکن است به دندان ها بچسبند.
۱۶- حساس تشنگی و عطش و نیاز به نوشیدن مداوم مایعات حین صحبت یا خوردن
۱۷- خشکی، زخم یا ترک خوردگی گوشه های دهان
نشانه های خارج دهانی :
گاهی اوقات نشانه ها و علائم دیگر در خارج از دهان نیز می توانند همراه با خشکی دهان بروز نمایند
مانند: خشکی چشم، ناتوانی برای گریه، دید مبهم، عدم تحمل نور، خشکی سایر مخاط بدن مانند گلو، بینی و …، احساس سوزش یا خارش، تغییرا صدا.
برخی از این علایم هشداری برای یک بیماری جدی تر مانند “نشانگان شوگرن” یا “رماتیسم مفصلی” هستند.
با توحه به کاهش ترشح بزاق حین خواب، معمولا یک حالت موقت خشکی دهان پس از بیدار شدن از خواب مشاهده می گردد که با خوردن یا نوشیدن یا رعایت بهداشت دهان برطرف می شود.
همچنین در دوره ای زمانی که فرد دچار اضطراب یا نگرانی است معمولا احساس خشکی دهان خواهد داشت.
خشکی دهان ناشی از مصرف دارو :
به عقیده دکتر برهمن سبزواری متخصص ارتودنسی در مشهد ، بیش از ۵۰۰ نوع دارو می تواند باعث خشکی دهان (به صورت عارضه جانبی دارو) شوند.
هرچه تعداد داروی مصرفی فرد بیشتر باشد شانس بروز خشکی دهان هم بیشتر است.
معمولا خشکی دهان در فاصله زمانی کوتاهی پس از آغاز مصرف دارو یا افزایش مقدار دارو شروع می شود.
بسیاری از داروها هم می توانند باعث خشکی دهان شوند مانند داروهای درمان فشار خون، داروهای ضدافسردگی، داروهای مخدر، برخی داروهای درمان زخم معده، برخی داروهای خواب آور یا آرام بخش، داروهای درمان حساسیت یا آلرژی، داروهای افزایش دهنده ادرار (مدر)، برخی داروهای درمان سرطان و … .
علل دیگر بروز خشکی دهان:
تنفس دهانی : در این شرایط به علت انسداد راه های تنفسی بینی، فرد به اجبار از طریق دهان تنفس می نماید.
هر عاملی که به غدد بزاقی آسیب بزند می تواند باعث خشکی دهان شود مانند اشعه درمانی.
مصرف دخانیات یا نوشیدنی های الکلی نیز ممکن است باعث کاهش ترشح بزاق گردد. سایر علل عبارتند از : دیابت، مشکلات کلیوی، عفونت با هپاتیت سی و … .
درمان خشکی دهان :
درمان خشکی دهان مشکل است و لازمه آن یافتن علت اصلی ایجاد کننده خشکی دهان و برطرف کردن آن است.
هرچند اغلب درمان خود مشکل خشکی دهان میسر نیست و ناچار باید به درمان علامتی بسنده کرد.
منظور از درمان علامتی درمانی است که هدف آن حذف عوامل مرتبط با خشکی دهان است.
توصیه می گردد برای اجتناب از پوسیدگی دندانی، بهداشت دهان با دقت و دفعات بیشتری انجام شود.
می توان از مواد جایگزین بزاق استفاده نمود مانند : بزاق مصنوعی، آب، شیر یا روغن های گیاهی راه دیگر تجویز مواد محرک بزاق مانند آدامس، برخی اسیدهای آلی و … است.
توصیه های کلی برای بیماران مبتلا به خشکی دهان :
مراجعه به پزشک برای تشخیص و درمان علت زمینه ای
افزایش میزان و دفعات مصرف مایعات
قطع مصرف دخانیات، نوشیدنی های الکلی، دهانشویه های الکلی
کاهش مصرف غذا های خشک، شور یا تند
کاهش مصرف نوشیدنی های محرک مانند قهوه یا چای و پرهیز از نوشیدنی های اسیدی مانند آب پرتقال و …
بکارگیری مواد جایگزین بزاق و مواد محرک بزاق مانند انواع آدامس بدون قند
رعایت دقیق بهداشت دهان و دندان و انجام معاینات دوره ای دندانپزشکی و نیز کاربرد مسواک نرم
ثبت نظرات و دیدگاه های ارزشمندتان مشوق ما برای ارائه مطالب جدید در زمینه دندانپزشکی خواهد بود.
دکتر برهمن سبزواری متخصص ارتودنسی مفتخر است راهنمای شما برای درمانی مطلوب و موثر باشد.