کج شدن دندانهای کودکان یکی از نگرانیهای رایج والدین است. برخی از کودکان از همان ابتدای رویش دندانها دچار ناهنجاریهای دندانی میشوند، درحالیکه برخی دیگر در طول رشد به مشکلات نامرتبی دندانها دچار میشوند. این موضوع نهتنها بر زیبایی لبخند کودک تأثیر میگذارد، بلکه میتواند مشکلاتی در عملکرد جویدن، گفتار و حتی سلامت دهان و دندان ایجاد کند.
در بسیاری از موارد، این مشکل با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب قابل اصلاح است. در این مقاله، به بررسی ۷ علت اصلی کج شدن دندانهای کودکان و روشهای مرتب کردن آنها میپردازیم.
علل کج شدن دندانهای کودکان
1. عوامل ژنتیکی
یکی از مهمترین دلایل کج شدن دندانها، ژنتیک است. اگر یکی از والدین یا هر دو دارای دندانهای نامرتب، فک کوچک، فک جلوآمده یا سایر مشکلات فکی باشند، احتمال اینکه کودک نیز دچار این مشکل شود، زیاد است. ژنتیک همچنین میتواند باعث رشد نامتعادل فکها شود که در نهایت منجر به ناهنجاریهای دندانی خواهد شد.
اگر در خانواده سابقه مشکلات ارتودنسی وجود دارد، توصیه میشود که کودک از سنین پایین تحت نظر دندانپزشک قرار بگیرد تا در صورت نیاز، اقدامات پیشگیرانه زودهنگام انجام شود.
2. عادتهای نادرست در دوران نوزادی و کودکی
برخی عادتهای نوزادان و کودکان میتوانند باعث ناهنجاری در رشد دندانها شوند. این عادتها شامل موارد زیر هستند:
- مکیدن انگشت شست: این عادت اگر بعد از ۲ تا ۳ سالگی ادامه پیدا کند، میتواند به تغییر فرم فک و جلو آمدن دندانهای جلویی منجر شود.
- استفاده طولانیمدت از پستانک یا شیشه شیر: استفاده بیشازحد از این وسایل، مشابه مکیدن انگشت، فشار زیادی به دندانها و فک وارد کرده و باعث ناهنجاریهای دندانی میشود.
- جویدن ناخن یا مداد: این عادت علاوه بر آسیب به مینای دندان، میتواند روی جایگیری دندانها نیز تأثیر بگذارد.
برای پیشگیری از این مشکلات، والدین باید سعی کنند این عادتها را در سنین پایین کنترل کرده و در صورت نیاز، از مشاوره دندانپزشک یا روانشناس کودک کمک بگیرند.
3. زود افتادن یا دیر افتادن دندانهای شیری
دندانهای شیری نقش مهمی در حفظ فضای مناسب برای رویش دندانهای دائمی دارند. اگر دندان شیری زودتر از زمان طبیعی بیفتد (مثلاً به دلیل پوسیدگی یا ضربه)، دندانهای مجاور ممکن است به سمت فضای خالی حرکت کرده و باعث کج شدن دندانهای دائمی شوند.
برعکس، اگر دندانهای شیری بیش از حد در دهان بمانند، ممکن است رویش دندانهای دائمی را مختل کنند. در چنین مواردی، دندانپزشک ممکن است کشیدن دندان شیری را توصیه کند تا مسیر مناسبی برای رویش دندانهای دائمی ایجاد شود.
4. مشکلات فک و استخوانبندی صورت
رشد نامتعادل فک یا کوچک بودن فضای فک میتواند باعث فشردگی و نامرتبی دندانها شود. در برخی موارد، فک بالایی و پایینی به درستی روی هم قرار نمیگیرند، که این مشکل میتواند منجر به ناهنجاریهای شدید دندانی شود.
مشکلات فکی معمولاً در کودکان در حال رشد تشخیص داده میشوند و در این مرحله، با درمانهایی مانند ارتودنسی فانکشنال، امکان اصلاح آنها وجود دارد. اگر این مشکلات در سنین پایین درمان نشوند، ممکن است در آینده نیاز به جراحی فک باشد.
5. فشار زبان روی دندانها
برخی از کودکان هنگام بلع یا صحبت کردن، زبان خود را به دندانهای جلویی فشار میدهند. این عادت که به نام “عادت بلع نادرست” شناخته میشود، میتواند باعث جلو آمدن یا کج شدن دندانهای جلویی شود.
بلع نادرست میتواند باعث مشکلاتی مانند فاصله بین دندانهای جلویی یا اختلال در تلفظ برخی حروف شود. اصلاح این مشکل معمولاً با کمک متخصص گفتاردرمانی و ارتودنسی امکانپذیر است.
6. تنفس از راه دهان
کودکانی که به دلیل مشکلاتی مانند آلرژی، انحراف بینی یا لوزههای بزرگ از راه دهان نفس میکشند، بیشتر در معرض مشکلات دندانی قرار دارند. تنفس دهانی میتواند باعث تغییر فرم فک، رشد نامناسب صورت و در نتیجه نامرتب شدن دندانها شود.
برای پیشگیری از این مشکل، باید علت اصلی تنفس دهانی شناسایی و درمان شود. در برخی موارد، مشورت با متخصص گوش، حلق و بینی لازم است.
7. تصادف و آسیبهای فیزیکی
ضربههای شدید به دهان و فک، مانند افتادن از ارتفاع یا تصادف، ممکن است دندانها را از موقعیت طبیعی خود خارج کند و باعث کج شدن آنها شود. در چنین شرایطی، مراجعه فوری به دندانپزشک برای جلوگیری از مشکلات جدیتر ضروری است.
روشهای مرتب کردن دندانهای کج کودکان
اگر دندانهای کودک نامرتب باشند، بسته به شدت مشکل، سن کودک و علت ناهنجاری، روشهای مختلفی برای اصلاح آنها وجود دارد. برخی از این روشها شامل استفاده از ارتودنسی، دستگاههای مخصوص، اصلاح عادتهای نادرست و حتی درمانهای جراحی در موارد خاص است. در ادامه، این روشها را به طور کامل بررسی میکنیم.
1. ارتودنسی ثابت و متحرک
ارتودنسی ثابت
ارتودنسی ثابت شامل براکتها و سیمهایی است که روی دندانها نصب میشوند و با اعمال فشار تدریجی، آنها را به موقعیت صحیح هدایت میکنند. این روش معمولاً برای کودکانی که دندانهای دائمی آنها روییده و دارای مشکلات متوسط تا شدید هستند، توصیه میشود.
مزایای ارتودنسی ثابت:
✔ دقت بالا در اصلاح ناهنجاریها
✔ مناسب برای مشکلات پیچیدهتر دندانی
✔ نتایج دائمی و قابلاعتماد
معایب ارتودنسی ثابت:
❌ سختی در تمیز کردن دندانها
❌ نیاز به رعایت بهداشت دهان و دندان دقیق
❌ احتمال ایجاد زخم در دهان در ابتدای درمان
ارتودنسی متحرک
ارتودنسی متحرک شامل پلاکهایی است که کودک میتواند آنها را در مواقع غذا خوردن یا مسواک زدن از دهان خارج کند. این روش معمولاً برای کودکان با مشکلات خفیف تا متوسط توصیه میشود.
مزایای ارتودنسی متحرک:
✔ امکان خارج کردن دستگاه هنگام غذا خوردن و مسواک زدن
✔ راحتتر بودن نسبت به ارتودنسی ثابت
✔ کمک به اصلاح زودهنگام مشکلات دندانی در سنین پایین
معایب ارتودنسی متحرک:
❌ نیاز به همکاری و پایبندی کودک در استفاده مداوم از دستگاه
❌ تأثیر کمتر در مقایسه با ارتودنسی ثابت برای مشکلات شدید
2. استفاده از دستگاههای فانکشنال
دستگاههای فانکشنال نوعی ارتودنسی متحرک هستند که برای اصلاح رشد فک و هماهنگی بین فک بالا و پایین طراحی شدهاند. این دستگاهها بیشتر برای کودکانی که در سن رشد هستند و مشکلات فکی دارند، استفاده میشود.
موارد استفاده از دستگاههای فانکشنال:
✔ درمان جلو بودن یا عقب بودن فک
✔ جلوگیری از نیاز به جراحی فک در بزرگسالی
✔ بهبود عملکرد جویدن و گفتار
نمونههایی از دستگاههای فانکشنال:
- هدگیر (Headgear): برای اصلاح رشد فک بالا و عقب کشیدن دندانهای جلویی
- اکسپندر فک (Expander): برای افزایش عرض فک بالا و ایجاد فضای بیشتر برای دندانها
- دستگاه هربست (Herbst Appliance): برای اصلاح جلو بودن فک پایین
3. کشیدن دندانهای اضافی
در برخی موارد، علت اصلی کج شدن دندانها کمبود فضا در فک است. در چنین شرایطی، دندانپزشک ممکن است تصمیم بگیرد که یک یا چند دندان شیری یا حتی دائمی را بکشد تا فضای کافی برای مرتب شدن دندانهای دیگر فراهم شود.
چه زمانی کشیدن دندان ضروری است؟
- زمانی که دندانهای دائمی بدون فضای کافی در حال رشد هستند
- زمانی که دندانهای شیری بیشازحد در دهان باقی ماندهاند
- در مواردی که فک کوچک است و امکان اصلاح ناهنجاری با ارتودنسی به تنهایی وجود ندارد
4. ترک عادتهای نادرست دهانی
برخی عادتهای کودکان، مانند مکیدن انگشت شست، جویدن ناخن، فشار زبان به دندانها و تنفس از راه دهان، باعث نامرتب شدن دندانها میشوند. اصلاح این عادتها میتواند از بدتر شدن وضعیت دندانها جلوگیری کند.
روشهای ترک عادتهای مضر:
✔ استفاده از گاردهای مخصوص برای جلوگیری از مکیدن انگشت
✔ مشاوره با متخصص گفتاردرمانی برای اصلاح عادت فشار زبان
✔ درمان مشکلات بینی و تنفس دهانی با مراجعه به متخصص گوش، حلق و بینی
5. استفاده از ریتینر (نگهدارندههای دندانی)
بعد از پایان درمان ارتودنسی، کودک باید از ریتینر استفاده کند تا دندانها در موقعیت جدید خود تثبیت شوند و به حالت قبلی بازنگردند.
انواع ریتینر:
- ریتینر متحرک: پلاکهای شفاف یا سیمی که کودک میتواند آن را از دهان خارج کند.
- ریتینر ثابت: سیمهای نازکی که پشت دندانهای جلویی چسبانده میشوند و به تثبیت دندانها کمک میکنند.
اهمیت استفاده از ریتینر:
✔ جلوگیری از بازگشت دندانها به حالت اولیه
✔ حفظ نتیجه درمان ارتودنسی
✔ کاهش نیاز به درمانهای بعدی
6. درمان مشکلات پزشکی مرتبط
در برخی موارد، مشکلات تنفسی، انحراف بینی، آلرژی یا اختلالات فکی باعث کج شدن دندانها میشوند. در این شرایط، درمان مشکلات زمینهای میتواند به بهبود وضعیت دندانها کمک کند.
راهکارها:
✔ درمان آلرژی یا بزرگی لوزهها برای جلوگیری از تنفس دهانی
✔ اصلاح مشکلات فکی با کمک دستگاههای ارتودنسی فانکشنال
✔ مراجعه به متخصص گوش، حلق و بینی برای رفع مشکلات سینوسی و بینی
7. مراقبتهای دندانپزشکی منظم
معاینات منظم دندانپزشکی و رعایت بهداشت دهان و دندان تأثیر زیادی در پیشگیری و اصلاح مشکلات دندانی دارد. والدین باید کودکان خود را تشویق کنند که حداقل دو بار در سال به دندانپزشک مراجعه کنند.
مزایای معاینات منظم دندانپزشکی:
✔ تشخیص زودهنگام مشکلات دندانی
✔ جلوگیری از پیشرفت ناهنجاریهای دندانی
✔ کاهش هزینههای درمانی در آینده
نتیجهگیری
کج شدن دندانهای کودکان میتواند به دلایل مختلفی مانند ژنتیک، عادتهای نادرست، مشکلات فکی و آسیبهای فیزیکی رخ دهد. بااینحال، روشهای مختلفی برای اصلاح این مشکل وجود دارد، از جمله ارتودنسی ثابت و متحرک، دستگاههای فانکشنال، کشیدن دندانهای اضافی، اصلاح عادتهای نادرست و درمان مشکلات پزشکی مرتبط.
والدین باید به موقع به دندانپزشک مراجعه کنند تا بهترین روش درمانی برای کودک انتخاب شود. رعایت بهداشت دهان و دندان و انجام معاینات منظم میتواند از بسیاری از مشکلات دندانی در آینده جلوگیری کند.